Kultur ve Tabiat Varliklarimiz
KÜLTÜR VE TABİAT VARLIKLARIMIZ
MERKEZ İLÇE
1- Yeni Camii: Hicri 1328, Miladi 1912-13 yıllarında inşa edilen son Osmanlı dönemi eseridir. Halen ibadete açık olan cami, kare planlı ve tek kubbeli olarak kesme taştan yapılmıştır. İkisi Cami bünyesinde, diğeri doğu avlusunda olmak üzere üç minarelidir. Mihrap dışa taşkındır.
2- Yusuf Ziya Paşa Camii: Hicrî 1207, Miladî 1792 yılında inşa edildiği giriş kapısı üzerindeki kitabede yer almaktadır. Sadi Paşa tarafından yaptırılmıştır. Dikdörtgen planlı camiinin duvarları taş, üzeri ahşap çatılıdır. Minaresi sonradan örülmüştür. Son cemaat yeri bitişiğinde iki türbe vardır, halen ibadete açıktır.
3- Çarşı Camii: Kitabesi olmayan Camii, tahminen 17. yüzyıl mimarisi bir kiliseye aittir. Sonradan camiye çevrilmiş olup, halen açıktır. Bina kesme taşla inşa edilmiş, üzeri çatılıdır.
4- Taşhoron Kilisesi: 18. Yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilen kilisenin kitabesi siliktir. Dikdörtgen planlı, tek kubbeli yapının taşıyıcı unsurları kesme taştır. 1970'li yıllarda yıkılmıştır. Doğu yönünde apsis ve her iki yanında merdivenle çıkılan papaz odaları yer alır. Halen terk edilmiş durumda ve haraptır.
5- Venk Kilisesi: Malatya Merkez Çamurlu Köyü'nde bulunan dikdörtgen planlı kilise, taş yapısı ve plan tipi ile bazilikaları andırır. Ancak, son Osmanlı dönemi eseri olan yapı, halen terk edilmiş durumda ve haraptır.
6- Tahtalı Hamam: Kitabesi bulunmayan, ancak mimari özellikleri ile son Osmanlı eseri olduğu belli olan hamam dikdörtgen planlı ve kesme taştır. Hamam üç bölümdür.
7- Halk Eğitim Merkezi Binası: 19. Yüzyıl sonu olarak bilinen yapının kitabesi yoktur. Son osmanlı dönemi eserlerindendir. Tamamen kesme taştan yapılmış olan eserin oda bölümleri kargirdir. Ortada uzunca bir salon ve etrafında odalar yer alır. Yapının bodrum katı vardır. Atatürk'ün Malatya'yı ziyaretinde kaldığı binadır.
8- Gazi İlkokulu Binası: Cumhuriyet döneminin ilk yapı örneklerindendir. Kitabesi olmamasına rağmen tahminen 1933 yılında yapılmıştır. Biri bodrum katı olmak üzere üç
Atatürk Anıtı
katlıdır. Bina, kesme taştan inşa edilmiş oda bölmeleri kargir yapılarak, okul olarak hizmete açılmıştır. 1988 yılında Malatya Valiliği ve Millî Eğitim Müdürlüğü'nce esaslı restarasyon geçirilmiştir. Halen okul olarak hizmet vermektedir.
9- Derme İlkokulu Kapısı: Üzerinde kitabe bulunmasına rağmen, yapı son Osmanlı dönemi eseridir.
1907 yılında yapılan esas ilkokul binasının ön tarafındadır. Esas bina yıkılmış ve zamanla bugünkü okul binası yapılmıştır. Açıklıkta ahşap iki katlı kapı yer alır.
10- Atatürk Anıtı: Malatya'da çift heykel olarak da adlandırılan anıt, 1946-1947 yıllarında yaptırılmıştır. İki bölümlü anıtın, birinci bölümü taş kaide, ikinci bölümü bronz Atatürk ve bayrak taşıyan çıplak genç erkek figürüdür. Anıtın mimarı Nejat Sirel, heykeltıraşı Hakkı Bey'dir. Devrinde yüzotuzbin (130.000.-TL) lira halktan toplanarak yaptırılmıştır.
11- İnönü Anıtı: Malatya Valiliği önündeki meydanda yer alan anıt, 1946-1947 yılarında heykeltıraş Nejat Sirel ve Hakkı Bey tarafından yapılmıştır. Bu anıt, Atatürk anıtı gibi iki kademeli olup, taş kaide ve bronz ismet İnönü heykelinden oluşur. Devrinde yüzaltmışbin (160.000.- TL) lira halktan para toplanarak yaptırılmıştır. Taş kaide yüzeylerinde kabartma kompozisyonu yer alır.
12- Askerî Şehitlik: Merkez, Paşa Köşkü Semtinde bulunan Şehir Mezarlığı içerisindedir. Askeri Şehitlik olarak kullanılmaktadır. 1946 yılında Kıbrıs'ta şehit düşen Kemal Özalper burada yatmaktadır.
13- İnderesi Mağaraları: Askerî saha içerisinde bulunan mağaralar tahminen paleolitik devire hitap eder. Ancak tabii ve fiziksel nedenlerle bozulma fazladır. Tahribatın fazlalığı tarihi izleri yok etmiştir.
14- Sivil Mimarlık Örnekleri: Merkez sinema caddesinde bulunan beş konaklar olarak bilinen yapılar ve aynı sokak dokusunda toplam onüç (13) ev. Ayrıca, Niyazi Mahallesi'nde Karakaş Konağı ve Balanlılar evi, Merkez Tekke Camii arkasında yer alan Istanbulluoğlu Konağı, Merkez K. Mustafa Paşa Mahallesi'nde bir ev, Derme İlkokulu karşısında bir ev (H. Çekirdek evi). Bu yapılardan Şerafettin Arpacı evi mülk sahibi tarafından restore edilmiştir. Yine bu yapılardan Balanlılar evi ve Derme ilkokulu karşısında yer alan (H. Çekirdek evi) sahipleri tarafından yıkılmıştır. Tüm yapıların sayısı 18'dir. (Ancak ikisi yıkılmış) Yine tüm yapılar 1930-1940 yılları arasında yapılmış ve halk mimarisinin güzel örnekleridir.
15- Aslantepe Höyük: Malatya merkezine 4 km. mesafede Orduzu (Bahçebaşı) mevkiindedir. Neolitik zamandan (M.Ö. 8 bin), Roma dönemine kadar, bütün kültürleri, tahminen 27 kültür katı ile barındırır. Höyük'te, 1961 yılında başlayan düzenli bir kazı çalışması halen devam etmektedir. Höyük'ten çıkarılan eserlerin tümü Malatya Müzesi'ndedir. Ancak, 1931-1937 yılları arasında yapılan kazılardan çıkarılan ve değerli heykeller, halen Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde sergilenmektedir, Örenyeri olarak ziyaret açıktır.
16- Samanköy Höyük: Merkez Samanköy'de bulunan sivri yapılı Höyük, yüzey buluntularına göre kalkolitik ve Tunç çağı yerleşimi barındırmaktadır. Herhangi bir ilmi kazı yapılmamıştır.
17-Furuncu Höyük: Malatya-Elazığ Karayolu üzerinde, Çiftlik ve Furuncu Köyü kavşağındadır. Karayolu geçmiş yıllarda Hö-yük'ün yarısını götürmüştür. Höyük'te tahribat fazladır. Herhangi bir ilmi kazı yapılmamıştır. Höyük katları incelemesine göre, kalkolitik, tunç ve demirçağı ile Roma dönemi kültürlerini barındırır.
18- Maltepe Höyük: Malatya, Orduzu Pınarbaşı Gölet kenarında yer alır.
YAZIHAN İLÇESİ
1- Abdülrezzak Camii: Fethiye Köyü'nde yer alan camii, Osmanlı dönemi (Kanuni Devri) Mimari örneklerindendir. Yörede Uzun Hasan Camii olarak bilinir.
2- Fethiye Höyük: Fethiye Köyü merkezinde yer alan höyük, yüzey buluntularına göre kalkolitik çağdan başlayarak Roma dönemine kadar iskan görmüştür. Selçuklu ve Osmanlı döneminde köy yerleşime açıldığından höyük kullanılmamıştır. Höyük'te herhangi bir ilmi kazı yapılamamıştır. Ancak fazla tahrip edilmiştir.
3- İriağaç-Köy Camii: Köy Camii yıkılmış, sadece yeri ayaktadır. Taşmalzeme ile inşa edilmiş tek yapı üzerine beşik tonozludur. Üzerindeki kitabede, 1866 tarihinde Hüseyin Bin Hüseyin tarafından yaptırıldığı yazılıdır.
4- Kuruçay Höyük (Hacı Höyük): Yazı-han îlçesi, Karaca Köyü, Kuruçay mevkiinde yer alan Höyük; Roma, Bizans, Osmanlı kültürlerini kapsar. Herhangi bir ilmi kazı yapılamamış ve çok iyi korunmuştur.
5- Buzluk: Ansır Köyü sınırları içerisinde bulunan yerleşim birimi mağaralarıdır. Ayrıca, yörede mezarlık alanları mevcuttur. Mağaralar, bugün çok bozulmuştur. Tahminen paleolitik yerleşime de sahne olmuştur.
YEŞİLYURT İLÇESİ
1- Kaletepe Höyük: Yeşilyurt ilçesi, Şabandede mevkiinde yer alan Höyüğün yüzey araştırmalarına göre, Roma ve Bizans dönemlerini barındırdığı tespit edilmiştir. Höyük'te herhangi bir ilmi kazı yapılmamış, ancak kaçak kazılarda tahrip edilmiştir.
ARGUVAN İLÇESİ
1- Karahöyük: Arguvan ilçesi Karahöyük Köyündedir. Etrafında tarlalarla çevrili höyükte en çok tunç çağı ve hitit dönemi yerleşimine rastlanmıştır. Höyükte herhangi bir ilmi kazı yapılamamış ve iyi korunmuştur.
2- İsahöyük: Arguvan ilçesine giden Malatya-Arguvan Karayolu üzerinde İsa Köydedir. Etrafı tarlalarla çevrili höyükte, yoğun olarak eski tunç çağı iskan görmüştür. Höyükte herhangi bir ilmi kazı yapılmamış, iyi korunmuştur.
3- Morhamam (Uzunoğlan) Höyüğü: Arguvan ilçesi, Morhamam Köyünün Fırat Baraj gölü kenarında yer alan höyük, yoğun olarak ilk tunç çağından başlayarak iskan görmüştür. Höyükte herhangi bir ilmi kazı yapılmamış, ancak kaçak kazılar yapılmıştır.
KULUNCAK İLÇESİ
1- Eşref Höyük: Kuluncak İlçesi Konak Tepe sınırları içerisinde yer alan höyük, yoğun olarak tunç çağını barındırmaktadır. Höyükte herhangi bir ilmi kazı yapılamamış, ancak kaçak kazılar yapılmıştır.
2- Kabak Abdal Türbesi: Alvar Köyünde yer alan türbe kitabesine göre 1844 tarihlidir. Kare planlı yapının üzeri kubbelidir. Yapı içerisinde beton sıvalı bir mezar yer alır. Köylülerin imkanlarıyla sürekli tamir görmüştür.
DOĞANŞEHİR İLÇESİ
1- Sulu Mağara: Doğanşehir îlçesi Polat Kasabasına 5 km. uzaklıkta dağlık bir alanda yer alan mağara tabii güzelliği ve jeolojik yapısıyla tabii sit bölgesidir. Sarkıt ve dikitler görülmeye değerdir. Herhangi bir kültür görülmemektir. 2- Roma Sur Kalıntıları: Roma dönemi Doğanşehir Surlarını meydana getiren Kale, günümüze bir kaç yerde ayakta kalan kalıntılarıyla gelmiştir. Kesin tarihi ve yaptıran belli değildir. Eski bir resim veya gravüre rastlanmamıştır.
HEKİMHAN İLÇESİ
1- Taşhan: Üzerinde yer alan ve üç dilde yazılı kitabesine göre 1218 Miladi 615 hicri yılları yazılıdır. Buna göre Selçuklu Döneminde Ebu Salim Bin Ebul Hasan tarafından yapılmış ve 1. Izettin Keykavuş yaptırmıştır. Osmanlı döneminde yoğun tamir görmüş olan han, dikdörtgen planlı ve avlulu, eyvanlı yapı grubundadır. 1980'li yıllarda vakıflar idaresince tamir edilmiştir.
2- Köprülü Mehmet Paşa Camii: Hekimhan îlçe Merkezinde yer alan cami tek minareli ve kesme taştan inşa edilmiştir. 1660 tarihinde yaptırılmış ve 1815 tarihinde esaslı tamir görmüştür. Caminin ilk kitabesinde Fazıl Ahmet Paşa'nın yaptırdığı yazılıdır. Esas mekan dikdörtgen planlı olup, üzeri kubbelidir. Son cemaat yeri revaklı olup, beş küçük kubbelidir.
3- Köprülü Mehmet Paşa Hamamı: Kitabesi olmamasına rağmen tahminen 17. yüzyıl eseridir. Ancak harap durumdadır. Dökdört-
gen planlı hamam üç bölümlü, klasik Osmanlı tipidir. Kesme ve moloz taşlardan inşa edilmiştir. Tamire muhtaçtır.
4- Kilise: Hekimhan ilçesi merkezinde eski hapishane olarak kullanılan bina, yıkık durumdadır. Son Osmanlı veya Bizans (olabilir) dönemi dikdörtgen planlı, basit basilika tipindedir.
5- Güzelyurt Höyük: Hekimhan-Güzelyurt yol güzergahında yer alır. Yoğun olarak tunç çağını barındırır. Tahribat fazladır.
AKÇADAĞ İLÇESİ
1- Arga Tepesi: Akçadağ ilçesi Merkezinde yer alan, yapılaşma ile bozulan höyük yoğun olarak Eski Tunç Çağı ve Hitit Kültürlerini barındırır. Büyük bir yerleşim alanı olmasına rağmen, ilçe merkezinin höyük üzerine ve hemen yanma iskan kurması sebebiyle höyük sınırları daralmış ve tahrip olmuştur. Herhangi bir ilmi kazı yapılmamış, ancak yapılaşma nedeni ile bozulmuştur.
2- Ören Höyük: Akçadağ ilçesi Ören Köyüne çok yakın olan höyük, yoğun olarak tunç çağı kültürünü barındırır. Höyükte herhangi bir ilmi kazı yapılmamış olmasına rağmen iyi korunmuştur.
3- İkinciler Höyük: Akçadağ İlçesi İkinciler Köyünde tarlalar arasında yer alan höyükte yoğun tahribat olmuştur. Yoğun olarak Tunç Çağı ve Demir Çağı Kültürlerini barındıran höyükte ilmi kazı yapılmamıştır.
4- Levent Vadisi-Bağköy Kaya Kabartmaları
Akçadağ İlçesi Levent bucağının bulunduğu tabii ve gösterişli vadinin bir bölümünde yer alan, kaya mağaraları ve kaya kabartması Roma dönemini fazlaca yansıtır. Ancak, Geçhitit olarak da yorumlanabilmektedir.
DARENDE İLÇESİ
1- Roma Mezarı: Yenice Kasabası merkezinde yer alan Maşattepe Mevkiinde bulunan tümülüste yapılan kurtarma kazısı sırasında gün ışığına çıkarılan mezar anıt,içten düzeltilmiş dıştan moloz taş ve topraklarla dolgulandırılmış taştan inşa edilmiştir. Çift dromos (Mekan) lu yapıda, boşlukta ahşap sanduka (tabut) içinde kadın cesedi bulunmakta idi. Ayrıca taşınır nitelikteki küçük buluntular, Malatya Müzesinde teşhire sunulmuştur. Tahminen M.Ö. 1. yüzyıla tarihlenmektedir. Aynı bölgede açılmış üç adet tümülüs daha bulunmaktadır.
2- Merkez Tümülüs: Darende İlçesi, Eski Darende mevkiinde yer alır. Büyük ihtimalle Roma Dönemi tümülüsüdür.
3- İki Mezarlık: Darende İlçe merkezi, Eski Darende mevkiinde yer alan ve halen kullanılan Osmanlı Mezarlarını barındıran iki adet mezarlık, çevre belediyesince çevrilmiştir.
4- Doğal Akvaryum: İlçe merkezi, Somuncu Baba mevkiinde tohma çayı vadisi içerisinde yer alan kayalar içerisinde balıklı gölün kaynağı durumundadır. Balıklar buralara yumurtalarını bırakarak çoğalmaktadır. Aynı kaynaktan uzunca bir ark'la su yolu bağlantısı, Camii avlusunda bulunan sonradan yapılan havuza akmaktadır.
5- Somuncu Baba Boğazı: Darende İlçesinde yer alan balıklı göl ve Somuncu Baba Camii ile başlayıp taş köprüye varan dik kayalardan meydana gelen, Tohma çayının ortadan aktığı tabii boğazdır.
6- Tohma Çayı Doğal Vadisi: Darende ilçesinde, Somun Baba Camii, doğal akvaryum, balıklı gölü içine alarak taş köprüye kadar uzanan ve dik kayalık yamaçlardan oluşan vadinin, taş köprüye yakın bölgesinde doğal bir hamam (sıcak su) yer alır. Yörede burası Gehver veya Gâvur hamamı olarak bilinir.
7- Aşudu (Günpınar) Şelalesi: Darende İlçesi, Günpmar Köyü sınırları içerisinde, Tohma çayı yatağında yer alan, tahminen 45-50 metre yüksekliğinde kayaların arasında suyun sert akışı şelaleye güzellik katar. Turizme açık bir sit bölgesidir.
8- Kavlak Köprüsü: Darende İlçesinde bululan ve halen kullanılan taş köprüdür. Herhangi bir kitabe ve yazıt yoktur. Ancak son Osmanlı dönemi eseridir.
9- Taş Köprü: Darende İlçesinde, Tohma Çayı üzerinde ve doğal vadinin hemen bitiminde köprügözü olarak bilinen taş köprü bir gözü betonarme ile onarılmış ve halen ulaşımı sağlamaktadır.
10- Nadir Köprüsü: Darende İlçesinde bulunan Son Osmanlı Dönemi bir köprü Tohma çayı üzerindedir. Üç gözü olan köprünün, bir gözü kapatılmış, diğer iki gözü betonarme ile onarılmıştır. Halen ulaşıma açıktır.
11- Ulu Camii Minaresi: Eski Darende mevkiinde yer alan Ulu caminin esas mekanı yoktur ve sadece minaresi ayaktadır. Kitabe olmamasına rağmen, yapım tarzı ve işçilikte, caminin beylikler dönemi 14. yüzyıl eseri olduğu tahmin edilmektedir. Tek şerefeli minarenin küllah kısmı tahrip olmuştur ve kesme taştan inşa edilmiştir.
12- Danabey Minaresi: Eski Darende mevkiinde, kesme taştan inşa edilen ve şerefe korkulukları ve küllahı yıkılmış olan minare, kayıtlara göre H. 1156 M. 1727 yılında Osmanlı Paşalarından Hacı Hüseyin Paşa tarafından yapılmıştır.
14- Hacı Müsrif Minaresi: Eski Darende Mevkiinde kesme taştan inşa edilen Minare onaltıgen gövdelidir. Kayıtlara göre H. 1170 M. 1740 tarihinde Osmanlı Paşalarından Abidin Paşa tarafından yaptırılmıştır.
15- Somuncu Baba Camii Minaresi:
Eski Darende. Somuncu Baba küllüyesinin hemen bitişiğinde, ancak eski bir camiye ait minare , H. 1907 M.1677 tarihinde Osmanlı döneminde yaptırılmıştır. Bu tarihe göre Şeyh Hamit-i Veli zaviyesinin minaresidir. Kare kaideli ve onaltıgen gövdeli, minare tek şerefeli olarak taştan inşa edilmiştir. Bitişiğinde bulunan cami sonradan yapılmıştır.
16- Mehmet Paşa Kütüphanesi: Eski Darande mevkiinde bulunan eser, kare planlı, kesme taş duvarlı ve tek kubbelidir. Portal üzerindeki kitabeye göre h.1193 M. 1763 tarihinde Osmanlı Paşası, Darendeli Sadrazam Mehmet Paşa tarafından yaptırılmıştır.
17- Bedesten: Eski Darende mevkiinde bulunan bedesten, Osmanlı dönemi eseridir. Dikdörtgen planlı klasik Osmanlı kapalı çarşıları planndadır. Orta büyük avlu etrafına odalar sıralanmıştır. Yapının taşıyıcı duvarları kesme taş, diğer bölümleri ve üzerinde moloz taşlarla örtülüdür. Oda üzerleri beşik tonozludur. Çok harap durumdadır. Tahminen Hüseyin Paşa Vakfına aittir.
18- Hasan Paşa Hamamı: Eski Darende mevkiinde bulunan Hamam, klasik Osmanlı tipine uygun olarak iki bölümlü ve kesme taştan inşa edilmiş esas mekan kubbelidir. Tahminen Osmanlı paşalarından Hasan Paşa tarafından yaptırılmıştır. Diğer bir adı da Hüseyin Paşa Hamamıdır.
19- Zengibar Kalesi: Yörede senkbar ismi ile de anılan kalıntı, tahminen Osmanlı dönemi eseridir. Darende ilçesi kuzey yamaçlarında yer alan kalenin giriş kapısı kalmıştır. Kesme taştan inşa edilmiştir.
ARAPGİR
1- Çobanlı Konağı: Bugünkü varislerin soy ismiyle adlandırılan konak, esasında Osmanlı paşalarından Cevat Şakir Paşa Konağıdır. Ayrıca Halil Vamık Paşa Konağı olarak da adlandırılır. Giriş katı ile birlikte üç katlıdır. Taş malzeme ile örtülü duvarların aralarına ahşap hatıllar atılmış, çatı sacla kaplıdır.
2- Ulu Camii: Eski Arapgir'de kayalık bir alanda yar alan camide kitabe olmadığından tahminen 14. yüzyıl İlhanlı eseri olduğu tahmin edilmektedir. Yapının en gösterişli yeri kuzey yöndeki ana giriş kapısıdır. Aslında Ulu cami olarak adlandırılıyorsa da çevresinde yer alan eserlerle bir külliyenin parçasıdır. Kesme taştan inşa edilmiş cami yörenin gösterişli yapıla-rmdandır.
3- Mir-i Liva Ahmet Paşa Camii: Osmanlı dönemi, 18. yüzyıl ilk dönemi eserleri olan cami, Ahmet Paşa tarafından yaptırılmıştır. Arapgir İsaoğlu mahallesinde yer alır. Cami kubbesiz olup, dikdörtgen planlı ve tamamen kesme taşi ile inşa edilmiştir. Minaresi batı köşesinde yer alır ve taştan inşa edilmiştir.
4- Gümrükçü Osman Paşa Camii: Es-
kİ Arapgi’de bulunan camii H. 1209 M. 1787 tarihinde, Osmanlı Paşalarından Gümrükçü Osman Paşa tarafından yaptırılmıştır. Kesme taş yapı, tek minarelidir. Kare planlı cami, Arapgir çayı kenarında-dır.
5- Molla Eyüp Mescidi: Arapgir Osman Paşa mahallesinde yer alan yapının bir diğer adı ise Ispanakçı Mustafa Paşa Kütüphanesidir. Ancak bugünkü görünümü kütüphaneden çok mescide benzer. Dikdörtgen planlı yapıya kuzeyden girilir. Kesme taş ve moloz taş kullanılarak inşa edilmiş, üzeri kubbelidir. Kitabesi olmamasına rağmen tahminen 18. yüzyıl eseridir. Çok harap durumdadır.
6- Cafer Paşa Camii: Eski Arapgir'in, Osman Paşa mahallesinde yar alır. Kitabesine göre H. 1105 M. 1683 tarihinde Cafer Paşa tarafından tamir ettirilmiştir. Ancak yapı 14. yüzyılda Şeyh Masan tarafından yaptırılmış, İlhanlı Beyliği eseridir. Kare planlı yapı, tek kubbeli, tek minareli basit yapıdır. Halen ibadete açık olan cami bakıma muhtaçtır.
7- Yeni Camii: Arapgir’de Osman Paşa Mahallesinde bulunan cami tamamen harap durumdadır. Minaresi olmayan cami tamamen kesme taştan inşa edilmiştir. Üzerinde kitabe olmamasına rağmen tahminen Akkoyımlular Beyliği dönemi (1398-1515) eseridir.
8- Hanikâh: Eski Arapgir’de Ulu caminin hemen yanında yer alan yapı, tahminen 14. yüzyılda İlhanlı Beyliği tarafından bir küllüye olarak yapılmıştır. Yapının planı (L) şeklindedir. Yapı tamamen moloz taştan inşa edilmiştir.
9- Çarşı Hamamı: İsaoğlu Mahallesinde bulunan hamam, kitabesinin okunamaz durumda olmasına rağmen 1806 tarihi okunmaktadır. Dikdörtgen bir alanı kaplayan hamam iki kubbeli ve moloz taştan inşa edilmiştir. Hamam üç bölüm-
den oluşmaktadır.
10- Elmasik Hamamı: Ermeni Mahallesi olarak bilinen mahallede bulunan hamam iki kubbeli ve taşla inşa edilmiş, ancak portali kesme taştır, dikdörtgen bir alanda bulunan hamamın kitabesi yoktur. Tahminen 19, yüzyıl Osmanlı eseridir. Harap durumdadır.
11- Osman Paşa Hamamı: Aynı isimle mahallede bulunan hamam, 19. yüzyıl Osmanlı eseridir. Dikdörtgen alan üzerine oturan yapının dış duvarları kesme, iç duvarları ve kubbe moloz taşla inşa edilmiştir. Hamam üç bölümlü olup günümüzde harap durumdadır.
12- Osman Paşa Çeşmesi: Osman Paşa mahallesinde, Gümrükçü Osman Paşa camii ile Osman Paşa Hamamı arasında yer alan çeşme, kesme taştan inşa edilmiştir. Kitabesi olan caminin tarihi belli değildir. Ancak 18. yüzyıl Osmanlı eseri olduğu tahmin edilmektedir.
13- Eski Arapgir Kalesi: Eski Arapgir de sarp bir kayalıkta inşa edilen kale, 14. yüzyıl beylikler dönemine aittir ve yalnızca duvar izleri kalmıştır. Çok harap durumdadır.
14- Büyük Kozluk Köprüsü: Kozluk çayı üzerinde bulanan köprünün kitabesi var, tarihi yoktur. Ancak beylikler dönemi eseri olduğu tahmin edilmektedir. Kesme taştan inşa edilen köprü iki gözlüdür.
15- Eski Arapgir Kale Köprüsü: Kozluk Köprüsüne 100 metre güneyindedir. Kesme taştan inşa edilen köprünün kitabesi yok, ancak beylikler dönemi eseri oluduğu tahmin ediliyor. Köprü tek gözlüdür.
BATTALGAZİ (Eski Malatya) İLÇESİ:
1- Kale Surları: Roma devri kalesinin yapımına M.S. 79 yılında başlanmış uzun yıllar devam eden inşadan sonra getirilerek 530-40 yıllarında tamamlanmıştır. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde onarım görmüştür. Esasta 95 burcu ve 11 kapısı bulunan kale bugün harap durumdadır.
2- Silahtar Mustafa Paşa
Kervansarayı: 1632 yılında 4. Murat Han'ın silahtarı Mustafa Paşa tarafından yaptırılmıştır. Dikdörtgen planlı yapının malzemesi kesme taştır. Üzeri tonoz sistemiyle örtülü yapı 1965-1970 yıllarında restore edilmiştir. Yazlık ve kışlık olmak üzere iki bölümdür.
3- Ulu Camii: 1224 yılında Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubat tarafından yaptırılan cami, Anadolu'da, İran Selçukluları mimarisi geleneğini sürdürün mihrap önü kubbeli, avlu ve eyvanlı tek eserdir. İçinde yer alan çini ve mozaikler devrin en güzel örneğidir. Mimari Yakup Bin Ebubekir'dir. Esas taş kitabesi Malatya Müzesindedir. Cami taş ve tuğladan yapılmıştır. Çeşitli devirlerde esaslı tamirler görmüş. Doğu va batı cephelerinde iki portali, taş işçüikleriyle dikkati çeker. Tuğla minaresi yapının kuzeybatı köşe-sindedir. 1970'li yıllarda restorasyon geçiren cami, esasta güney cephesinde yer alan kalıntıların ait olduğu Şahabiye Kübra Medresesi ile birlikte bir külliyedir
4- Melik Sunullah Minaresi:Bugün yalnıcza minaresi kalan camii, 1394 yılında Abdullah Hüsnü Oğlu Çerkez tarafından yaptırılmıştır. Minare tuğladan inşa edilmiş, halk tarafından vaiz ocağı olarak bilinir.
5- Emirömer Mescidi: 1556 yılında yapılan, diktörtgen planlı bugün mescid olarak değil, türbe olarak ziyaret edilmektedir. Taş duvarlı eser düz damlıdır. Türbe içerisinde mezar bulunmaktadır.
6- Karahan Camii: Kitabesine göre, 1583 yılında, Malatya Miralayı Hüsrev Bey tarafından yaptırılan bu Osmanlı eseri kareye uygun planlıdır. 1900 yılında restora edilen caminin son cemaat yeri revaklarla çevrilidir.
7- Ak Minare Camii: Zaim Yusuf oğlu Himmet tarafından yaptırılan camii Osmanlı eseri kesme taştan yaptırılmıştır. Tek kubbeli caminin minaresi yıkılmıştır.
8- Sütlü Minare (Çermik): Kitabesi bulunmayan eser yapım takniği ve kullanılan malzemelere göre Osmanlı Devrine aittir. Bağlı olduğu cami yıkılmıştır. Halen yıkılmak üzere olan minare tek şerefelidir.
9-Namazgah: Seceddün İsak oğlu Ke-maleddin Kâmyar tarafından 1243 yılında yaptırılan eser orijinal durumunu muhafaza ederek günümüze gelmiştir. Tamamı kesme taştan yapılmıştır. Selçuklular döneminde yol güzergahlarında yolcuların rahatlıkla namaz kılmaları için inşa edilen namazgahta bir mihrap ve yedi basamaklı minber yer alır.
10- Alacakapı Mescidi: 1585 yılında yaptırılan cami, sonradan büyük onarım görmüş, tuğla minare 20. yüzyılda yaptırılmıştır. Üzeri ahşap çatıdır. Kare planlıdır.
11- Sıddı Zeynep Kümbeti: Üzerinde herhangi bir kitabe olmamasına rağmen yapım tekniği olarak Selçuklu devri eseridir. Piramid külahlı çokgen yapı, taş malzeme ile yapılmıştır.
12- Kanlı Kümbet: Kitabesi okunmaz durumdadır. Kare planlı taş ve tuğla malzeme ile yapılan anıt mezar, tahminen 1300 yıllarına aittir. İki katlı kümbetin alt katı mumyalık, üst katı ziyaret yeri olarak inşa edilmiştir. Tahminen dışa konik bir külah ile örtü olması gereken kubbe içten yarım ay şeklindedir. Harap durumda tamire muhtaçtır.
13- Halfetih Minaresi: Tamamen tuğla malzeme ile yapılan minare 13. yüzyıl eseridir. Tahminen çevresinde bulanan cami veya medresinin bir parçasıdır. Yapı tekniği ile malzeme olarak Ulu cami ile çağdaştır. Halk tarafından "Hötüm Dede" olarak bilinir.
14- Toptaş Camii: Kendi ismi ile anılan manellede yer alan cami çok tamir görmüş ve orjinal durumu bozulmuştur. Kitabelerdeki tarihlere göre 1681 ve 1827 tarihlerinde tamir edilmiştir. Minaresi
1960'h yıllarda inşa edilmiştir. Cami üzeri çatılıdır.
15- Şahabiye-i Kübra Medresesi: Ulu
Camii'nin güneyinde çok harap durumda olan kalıntılar bu medreseye aittir. Sanat tarihçi araştırmacılara göre Selçuklu Sultanı Keykavus zamanında Mimar Semaddin Muhammed İbn Osman ve Tekfuroğlu Stefan isimli ustaya yaptırılmıştır. Ulu Camii ile birlikte küllüye olduğu tahmin edilmektedir.
16- Ahmed Duran Mescidi ve Türbesi:
Muhammed Sabit Bey tarafından 1792 yılında ahşap olarak inşa edilmiştir. Yöre halkı tarafından kutsal sayılarak sık sık ziyaret edilir. Battgalgazi'nin sadık bir subayı olduğu rivayettir.
17- Kırk Kardeşler Şehitliği: 13. yüzyıl Selçuklu Dönemi mezarlığı olan yerleşim birimi, Battalgazi Belediyesince etrafı taş ve beton duvarlarla çevrilmiş korunmaya alınmıştır. Halen dökülmüş vaziyette mezar taşları, yazı, stil ve yapılış tarzıyla Selçuklu Dönemini yansıtır. Halk buranın 40 adet Selçuklu yiğidine ait mezarlık olduğuna inanır.
